Hoa cúc rất đa dạng và phong phú trong đó cúc vạn thọ, cúc hoa vàng, cúc hoa trắng dung dị, mộc mạc nhưng đều có những đóng góp nhất định trong việc bảo vệ sức khỏe và phòng chống bệnh tật.
Cúc vạn thọ
Vốn mang sẵn ý nghĩa ngay trong chính tên của mình cúc vạn thọ là hình ảnh trường sinh của cuộc sống. Tính lâu bền và thời gian lưu giữ vẻ đẹp của nó dài hơn nhiều loài hoa khác. Cúc vạn thọ có 2 loài: loài cao lớn là cúc vạn thọ kép và loài thấp lùn là cúc vạn thọ đơn. Trong y học, cúc vạn thọ có vị đắng cay mùi thơm tính mát không độc có tác dụng kháng khuẩn chống viêm tiêu đờm làm se giảm đau. Dùng riêng hoa cúc vạn thọ 20g giã nát trộn với ít đường hấp cơm dùng uống chữa kiết lỵ. Bột hoa chấm vào chỗ đau chữa đau nhức răng. Cao nước của hoa có tác dụng trên vi khuẩn gram dương. Cao lỏng từ rễ lại dùng nhuận tràng. Nước sắc hoặc nước hãm cả cây chữa tê thấp, nhiễm lạnh, viêm phổi, giun sán.
Chữa hen: cúc vạn thọ 20g phối hợp với rau cần trôi củ tầm sét thài lài tía nhân trần rễ bạch đồng nữ tinh tre mỡ mỗi thứ 10g thái nhỏ phơi khô sắc với 400ml nước còn 100ml uống làm 2 lần trong ngày
Bổ dưỡng, tăng cường thị lực: hoa cúc vạn thọ 20g gan gà 50g băm nhỏ nấu ăn.
Chữa ho gà: hoa cúc vạn thọ 20g hoa đu đủ đực 10g húng chanh 10g đường phèn 20g. Tất cả dùng tươi rửa sạch giã nhỏ cho vào bát cùng đường phèn. Hấp cách thủy trong 10-15 phút. Để nguội nghiền nát thêm nước gạn uống làm 2-3 lần trong ngày
Dùng ngoài, chữa bỏng nhẹ, mụn nhọt: lá cúc vạn thọ để tươi rửa sạch giã nát đắp vào nơi tổn thương.
Chữa viêm vú: hoa cúc vạn thọ phối hợp với kim ngân hoa lá đại bi lượng đều 30g rửa sạch đắp vào nơi viêm.
Cúc hoa sơ phong, thanh nhiệt, chống viêm, giải độc.
Cúc hoa vàng
Cúc hoa vàng tên khác là hoàng cúc, cam cúc, dã cúc, được thu hái từ tháng 10 đến hết năm, rửa sạch, phơi hoặc sấy khô. Dược liệu có vị ngọt, hơi đắng màu vàng nâu, mùi thơm, tính mát, lợi về kinh phế, can, thận. Theo Đông y, cúc hoa vàng có tác dụng thanh nhiệt, chống viêm, làm sáng mắt, chủ trị các bệnh về mắt.
Chữa mắt có màng mộng: cúc hoa vàng 100g, thuyền thoái 100g. 2 vị trên tán nhỏ, rây bột mịn. Ngày uống 2-3 lần. Mỗi lần 8-12g với nước có hòa ít mật ong.
Chữa mắt đỏ sưng đau, gan nóng: cúc hoa vàng 10g, thanh tương tử 10g, thảo quyết minh 10g, sung úy tử 10g, sinh địa 10g. Sắc uống.
Hoặc dùng bài: cúc hoa vàng 4g, nụ hòe 4g, lá sen hoặc ngó sen 10g. Hãm với nước sôi uống thay trà.
Chữa đau mắt lâu ngày, chảy nước mắt: cúc hoa vàng 10g, quả tật lê 10g, hạt thảo quyết minh (sao vàng) 10g. Tất cả giã nhỏ, sắc uống trong ngày.
Chữa thị lực kém, viêm thoái hóa hoàng điểm: cúc hoa vàng 12g, thục địa 20g, hạt thảo quyết minh 20g, thương truật 12g, chi tử 12g, hoàng cầm 12g, kỷ tử 12g, đại táo 12g, long nhãn 12g, viễn chí 12g, thuyền thoái 8g. Tất cả thái nhỏ phơi khô, sắc uống trong ngày. Thời gian điều trị 1 – 2 tháng.
Chữa hoa mắt chóng mặt, khô mắt: cúc hoa vàng 12g, kỷ tử 20g, đan bì 12g, phục linh 12g, sơn thù 16g, trạch tả 12g, hoài sơn 16g, thục địa 32g. Các vị thuốc đem phơi hoặc sấy khô, tán bột mịn, luyện với mật ong, hoàn mỗi viên bằng hạt ngô. Ngày uống 3 lần, mỗi lần 12-18 viên chiêu với nước hoặc sắc uống.
Chữa thận hư, mắt mờ, hoa mắt, tăng huyết áp: cúc hoa vàng 12g, hoa hòe 12g, hạt thảo quyết minh (sao vàng) 12g, kỷ tử 12g, thục địa 12g, huyền sâm 12g, hoài sơn 12g, trạch tả 12g, ngưu tất 12g. Tất cả phơi khô, sắc uống ngày một thang.
Cúc hoa trắng
Cúc hoa trắng còn gọi là bạch cúc. Tốt nhất mỗi khi sử dụng làm thuốc thì nên dùng cúc hoa trắng đang còn tươi sẽ có hiệu quả hơn cúc hoa trắng khô. Thu hoạch vào lúc hoa còn chưa nở và phơi khô trong bóng râm hay sấy khô từ từ ở nhiệt độ thấp, cất bảo quản sử dụng dần. Thường 5 – 6kg hoa tươi cho 1kg cúc hoa khô.
Theo y học cổ truyền, hoa cúc trắng tính mát, vị khổ tân vào hai kinh: tâm, phế, có tác dụng sơ phong thanh nhiệt, giải độc, trừ đờm, trấn ho; mát gan, sáng mắt, chữa trị phong nhiệt cảm mạo, đau đầu, tăng huyết áp, chóng mặt nhức đầu, mắt đỏ sưng đau, chảy nước mắt…
Hỗ trợ điều trị tăng huyết áp: cúc trắng 10g, hoa hòe 8g, lạc nhân 3g. Tất cả rửa sạch, đổ 550ml nước, sắc còn 250ml nước chia 3 lần. Cần uống 10 thang liền.
Chữa đau đầu do thay đổi thời tiết: cúc trắng 9g, hoa nhài 3g, rau má 10g, cúc bách nhật 5g. Tất cả rửa sạch đổ 700ml nước đun còn 300ml nước, chia 3 lần trong ngày. Cần uống 3 – 5 ngày liền.
Chữa hoa mắt, chóng mặt, người mệt mỏi, mất ngủ suy nhược cơ thể: cúc trắng 10g, ngải cứu 12g, rau má 8g, hoa thiên lý 10g, lá đinh lăng (lá bánh tẻ) 8g. Tất cả rửa sạch cho 700ml nước sắc còn 250ml nước chia 3 lần uống trong ngày. Cần uống 5 ngày liền.
Hỗ trợ điều trị viêm amidan mạn tính: cúc trắng 40g, tía tô 30g sắc uống thay trà hằng ngày.
Giúp sáng mắt: cúc trắng hãm với nước sôi uống thay trà hàng ngày.
DS. Mai Thu Thủy
